Bestuurscultuur in kaart brengen
Bestuurscultuur is een containerbegrip dat veel wordt gebruikt. Toch is er in de literatuur en praktijk van het openbaar bestuur nog weinig over bekend. Prof. Marcel Boogers deed in opdracht van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelatie (BZK) verdiepend onderzoek naar bestuursculturen. Het onderzoek onder meer dan 1000 respondenten heeft veel inzichten gegeven over beelden van bestuurscultuur in gemeenten en provincies.
We leerden dat gemeenschapscultuur, arenacultuur en debatcultuur cultuurtypen zijn die voorkomen in gemeenten en provincies. Dat de mate van stedelijkheid van invloed is op de verschillende cultuurtypen. Vooral wordt ook duidelijk dat beelden van bestuurscultuur lokaal enorm uiteen kunnen lopen en dat de tegenstelling oppositie of coalitie hierin het meest bepalend is. Het onderzoek geeft een handreiking om in gesprek te gaan over de krachten en kwetsbaarheden van de lokale beelden van bestuurscultuur. Het gehele rapport is te downloaden in de Kennisbank van BZK.
Belangrijkste resultaten
De belangrijkste resultaten van het onderzoek zijn de volgende.
- Bestuursculturen onderscheiden zich op de mate van politisering en formalisering.
- In de lokale praktijk zien we Gemeenschapscultuur, Arenacultuur en Debatcultuur terug.
- De verspreiding van bestuurscultuur over Nederland hebben we niet per gemeente vast kunnen stellen (te weinig respondenten per gemeente), maar wel per COROP regio. Zie bijlage voor het kaartje.
- De mate van stedelijkheid van een gemeente is relevant voor het type bestuurscultuur. In meer stedelijke gebieden komt vaker debatcultuur en arenacultuur voor. Gemeenschapscultuur komt meer voor bij landelijke gemeenten.
- Opvallend is dat de verschillen binnen gemeenten of provincies van beelden van bestuurscultuur groot zijn. Deze beelden van de lokale bestuurscultuur hangen samen met de positie van de respondent. De positie (oppositie of coalitie) is hierin het meest bepalend als factor. Leden van de oppositie herkennen het meest een debatcultuur. Leden van de coalitie herkennen vaker een arenacultuur of een gemeenschapscultuur.
- Het ambt (bestuurders, volksvertegenwoordiger of ambtenaar is ook bepalend voor het beeld van de lokale bestuurscultuur. Dit is significant aan de orde bij arenacultuur. Ambtenaren en leden van het college herkennen deze vaker dan volksvertegenwoordigers.
- Andere factoren zoals leeftijd en geografie spelen (volgens de onderzoeksuitkomsten) geen significante rol bij het beeld van de lokale bestuurscultuur.
Krachten en kwetsbaarheden van bestuursculturen
Geen van de typen bestuursculturen is perfect. Elk heeft zijn krachten en kwetsbaarheden blijkt uit gesprekken met lokale bestuurders en functionarissen. Een gedegen inzicht in een goede balans tussen de krachten en kwetsbaarheden is lokaal nodig om de bestuurscultuur in evenwicht te houden.
De kracht van een gemeenschapscultuur is dat er een balans is tussen goede persoonlijke verhoudingen en pragmatisme. Maatwerk is hierdoor mogelijk. Een kwetsbaarheid is dat niet iedereen even gemakkelijk toegang heeft tot de macht. Transparantie is een aandachtspunt.
De kracht van een arenacultuur is dat politieke verschillen duidelijk zichtbaar worden gemaakt. De kwetsbaarheid is de deze in de praktijk ook vaak persoonlijk worden gemaakt en het moeilijk is om conflicten te hanteren.
De kracht van een debatcultuur is dat ook hier politieke verschillen inzichtelijk worden voor inwoners. Er is transparantie over het proces. Een kwetsbaarheid is dat besluitvorming lang kan duren omdat ieders mening wordt gehoord en gewogen.
Belangrijkste bevinding
Met dit onderzoek wordt duidelijk dat de beelden van bestuurscultuur binnen een gemeente en provincie fors kunnen verschillen. Dit is afhankelijk van positie en ambt van wie je vraagt naar zijn of haar beeld. Omdat deze beelden uiteen lopen is een (voortdurend) gesprek over bestuurscultuur cruciaal. Een gezond bestuurlijk samenspel blijft door dit gesprek in balans.
Gespreksdeelnemers aan het onderzoek vinden dat burgemeester en commissarissen hier een belangrijke rol in hebben. Dit betekent dat voorbeeldgedrag belangrijk is, maar ook bespreken en aanspreken. En aanspreekbaar zijn. Het veilige gesprek tussen raad en college of staten en college over bestuurscultuur moet periodiek worden gevoerd om de routines te waarborgen dat dit gesprek ook goed gevoerd blijft worden, zeggen gespreksdeelnemers. Daarmee organiseer je ook een veilige omgeving om gevoelens en beelden over de bestuurscultuur op tafel te brengen. Van alle deelnemers vraagt dit ook respect.
Aan de slag met de bestuurscultuur in jouw gemeente, provincie of waterschap?
Met de expertise die we op dit thema hebben kunnen we jouw gemeente, provincie of waterschap verder helpen. Dat doen we graag, altijd met een aanpak op maat.
Lees meer
